Ο Gichin Funakoshi και η διδασκαλία του

Η ιστορία του Shotokan Καράτε, μας επιτρέπει να προσεγγίσουμε τη ζωή αυτού του οποίου η φωτογραφία, κοσμεί τα περισσότερα ευρωπαϊκά ντότζο: του Gichin Funakoshi. Γεννημένος στο Shuri, το 1869, ο νεαρός αρχίζει να εξασκεί το Okinawa-Te, περίπου στην ηλικία των 15 ετών, υπό την καθοδήγηση του δασκάλου του στο σχολείο. Αυτός ήταν ο γιος του Δασκάλου Azato. Εκείνη την εποχή, η πολεμική τέχνη της Okinawa δε διδασκόταν στο ευρύ κοινό. Αργότερα, όταν ο Δάσκαλος Azato θα διδάξει ο ίδιος τον Gichin Funakoshi, τα μαθήματα θα γίνονται τη νύχτα.

Η διδασκαλία γίνεται με τον παλιό τρόπο, σύμφωνα με τον παλιό καλό κανόνα: «ένα κάτα σε τρία χρόνια». Ο Δάσκαλος Azato έκανε τον μαθητή του να επαναλαμβάνει εκατοντάδες φορές το ίδιο κάτα, για πολλούς μήνες. Στο έργο «ΚΑΡΑΤΕ-ΝΤΟ: ο δρόμος της ζωής μου», ο Gichin Funakoshi διηγείται ότι αυτή η προπόνηση τού έφερνε «αγανάκτηση και ταπείνωση». Αυτό το βιβλίο, αποτελεί ένα μοναδικό ντοκουμέντο για τη ζωή του Funakoshi. Την τεχνική που θα χρησιμοποιήσει αργότερα ο Gichin Funakoshi για τη δημιουργία της σχολής του, την οφείλει στον Δάσκαλο Itosu. Αλλά, το πνεύμα της εξάσκησης, η αυστηρή πλευρά (επανάληψη του ίδιου κάτα), προέρχεται από τον Δάσκαλο Azato. Ο Funakoshi είχε ήδη πολλά χρόνια δουλειάς, όταν παρουσιάστηκε στον Δάσκαλο Itosu. Λαμβάνοντας υπόψιν τις περιορισμένες διαστάσεις της νήσου Okinawa, όλοι γνωριζόντουσαν μεταξύ τους. Επίσης, γύρω στο 1900, ο Funakoshi που τότε ήταν γύρω στα τριάντα, προπονήθηκε με τους Δασκάλους Kiyuna και Niigaki. Ο Niigaki, μαθητής του Yara, θα μεταδώσει στον Funakoshi τρία κάτα, που τα βρίσκουμε στο μοντέρνο Shotokan καράτε. Το Niseishi (που θα γίνει το Nijushiho), το Unsu και το Sochin. Το 1906, ο Gichin Funakoshi συμμετέχει στην πρώτη δημόσια επίδειξη του Okinawa-Te. Εκπρόσωποι της Ιαπωνικής διοίκησης, καθώς και αξιωματικοί του Αυτοκρατορικού Ναυτικού, παρευρίσκονται σ’ αυτήν την επίδειξη που γίνεται στην Okinawa. Αλλά είναι τον Μάιο του 1922, που ο Gichin Funakoshi πραγματοποιεί την περίφημη επίδειξή του στο Τόκιο, με την ευκαιρία μίας μεγάλης αθλητικής γιορτής, που διοργανώνεται από το Butokukai. Είναι πενήντα τριών ετών και αυτή η επίδειξη πρόκειται να αλλάξει τη ζωή του. Ο Δάσκαλος Funakoshi είχε πραγματοποιήσει μία πρώτη επίδειξη της τέχνης του, στο Kyoto, το 1916. Αλλά στην πραγματικότητα, ο πρώτος που εισήγαγε το Okinawa-Te στην Ιαπωνία, ήταν ο Tsuyoshi Chitose, δημιουργός του Chito-Ryu και αυτό στις χρονιές 1914-1915. Να σημειώσουμε επίσης, ότι συνέπεσε η εισαγωγή του Καράτε στις Η.Π.Α., με την άφιξη του Chojun Miyagi στην Χαβάη. Ο Norimichi Yabe έκανε μία επίδειξη στην Αμερική μόλις το 1920, αλλά αυτή η επίδειξη δεν είχε καμία επιτυχία. Τον Νοέμβριο του 1922, ο Funakoshi εκδίδει το πρώτο έργο του, «Ryu Kyu Kenpo Karate», όπου κυρίως εκφράζει τις ιστορικές και φιλοσοφικές του σκέψεις. Τα κλισέ αυτού του βιβλίου θα καταστραφούν στον σεισμό του 1923, γεγονός που οδηγεί τον συγγραφέα στο να δημοσιεύσει μία καινούργια έκδοση, εντελώς τροποποιημένη: «Rentan Goshin Karate Jitsu». Μόλις το 1935 ο Funakoshi εκδίδει το «Karate Do Kyohan», ένα γνήσιο έργο που μεταξύ άλλων κάνει περιγραφή όλων των κάτα, έτσι όπως τα συλλάμβανε και τα δίδασκε. Αυτό το βιβλίο επανεκδόθηκε το 1972 με την άδεια της οικογένειας Funakoshi, δουλειά που επέβλεψε ο Δάσκαλος Oshima.

Οι απαρχές της διδασκαλίας στην Ιαπωνία
Ο Gichin Funakoshi θα διατηρήσει μέχρι το τέλος της ζωής του έναν μεγάλο σεβασμό για τον Jigoro Kano, τον ιδρυτή του Judo. Οι δύο άνδρες έτρεφαν αμοιβαίο σεβασμό. Την εποχή που ο Funakoshi άρχιζε να αναπτύσσει τη διδασκαλία του, ο Kano, που ήταν ήδη ένας ονομαστός δάσκαλος στην Ιαπωνία, τον κάλεσε να κάνει μία επίδειξη στο ντότζο του, το διάσημο Kodokan. Τα ονόματα των κάτα που χρησιμοποιούνται σήμερα στο Shotokan, δεν υπήρχαν. Ο Funakoshi έκανε ένα Kosokun (το Οκιναβέζικο όνομα του Kanku Dai) και ο μαθητής του, Makoto Gimma, επέδειξε το Naifanchi Shodan. Ο Gimma, γεννημένος στην Okinawa, ήταν ήδη εσωτερικός μαθητής του Kyan. Είχε επίσης ακολουθήσει τη διδασκαλία του Δασκάλου Mabuni, πριν να γίνει μαθητής του Funakoshi. Είναι ο Makoto Gimma αυτός που πρώτος θα έχει ένα δίπλωμα βαθμού, απονεμημένο από τον Funakoshi. Ας σημειώσουμε ότι ο πρώτος Ιάπωνας που παρακολούθησε τα μαθήματα του Gichin Funakoshi, ονομαζόταν Kunuki Tanaka. Με την άφιξή του στο Τόκιο, ο Δάσκαλος Funakoshi ζούσε πολύ ταπεινά. Είχε στην αρχή μία θέση φύλακα σε θαλάμους μαθητών, στο Suidabashi, όπου και έδωσε τα πρώτα του μαθήματα. Δίδαξε επίσης στο ντότζο ενός μεγάλου δασκάλου του Iai-Do, του Sensei Nakayama. Αλλά είναι κυρίως στα πανεπιστήμια, που ο Οκιναβέζος Δάσκαλος θα εκλαϊκεύσει την τέχνη του και είναι εξάλλου αυτό που έχει μείνει από αυτήν την εποχή. Ο πρώτος πανεπιστημιακός σύλλογος δημιουργήθηκε το 1924, στο Keio. Ο δεύτερος είδε το φως της μέρας το 1926, στο Ichiko (Πανεπιστήμιο του Τόκιο). Το 1927, τρεις νέοι σύλλογοι πρόκειται να προστεθούν σ’ αυτόν τον κατάλογο: Waseda, Takushoku και Shodai. Από εκεί και πέρα, η ανάπτυξη της διδασκαλίας του Funakoshi, θα είναι αλματώδης. Το 1930, ήδη επιβλέπει μία δωδεκάδα πανεπιστημιακών ντότζο. Η πορεία του, εντελώς μοντέρνα, πάει ενάντια σε αυτό που έκανε άλλοτε. Δεν είναι πλέον οι μαθητές αυτοί που προσέρχονται στο ντότζο του Sensei, είναι ο Sensei που ιδρύει ντότζο σχεδόν παντού. Ο Funakoshi χρησιμοποιεί αυτό που δημιούργησε ο φίλος του Kano για το Judo, ιδιαίτερα σε επίπεδο ιεραρχίας και προόδου, με τους βαθμούς «Kyu» και «Dan». Ο Kano είχε ήδη δημιουργήσει αρκετούς συλλόγους Judo, στους κόλπους των πανεπιστημίων. Αλλά αυτή η μοντέρνα δομή, είναι αντίθετη με τη διδασκαλία ακόμα και του Funakoshi, που παραμένει πολύ παραδοσιακός, διδάσκοντας kata και bunkai. Από το 1927, εμφανιζόντουσαν προβλήματα. Τρεις από τους μαθητές του, με δική τους πρωτοβουλία, επιδίδονται σε ελεύθερες επιθέσεις, χρησιμοποιώντας τις προφυλάξεις που ήδη χρησιμοποιούσαν στην εξάσκηση του Kendo. Έξαλλος, ο δάσκαλος δεν θα ξαναπατήσει το πόδι του σε εκείνο το ντότζο. Μεταξύ των μαθητών του Funakoshi εμφανίζονται διαφορετικές τάσεις. Ο Hironori Ohtsuka, αφού δούλεψε για οχτώ χρόνια με τον Δάσκαλο, δημιούργησε τη δική του σχολή: Το Wado-ryu, «ο δρόμος της ειρήνης». Ο Ohtsuka ασκούνταν ήδη στο Ju-Jitsu, σε πολύ υψηλό επίπεδο. Στα είκοσι εννιά του χρόνια είχε ονομαστεί Kaiden Shihan (ο πιο υψηλός τίτλος), της σχολής Shindo Yoshin Ryu του Ju-Jitsu. Ο Funakoshi εκτιμούσε πολύ τον Ohtsuka, έναν από τους πιο παλιούς του γιαπωνέζους μαθητές, αν και αυτός ήταν υπέρμαχος της ανάπτυξης του Jiyu-Kumite (ελεύθερη επίθεση). Στην πραγματικότητα, το Wado-ryu είναι πολύ κοντά στη διδασκαλία του Funakoshi. Πολλοί ασκούμενοι, σαστισμένοι από τη διαφορά των ονομάτων, θέλουν να βλέπουν μεταξύ του Shotokan και του Wado-ryu σημαντικές διαφορές. Υπάρχουν, ορισμένες φορές, περισσότερες διαφορές μεταξύ των διαφόρων σύγχρονων τάσεων του Shotokan, παρά μεταξύ του Shotokan και του Wado-ryu. Η αποχώρηση του Ohtsuka, είχε σαν αιτία δύο βασικούς λόγους. Κατ’ αρχήν την προτίμησή του για τις ελεύθερες επιθέσεις και για μία πιο «αθλητική» ανάπτυξη του Καράτε, ασυμβίβαστες με την αυστηρή διδασκαλία του Δασκάλου Funakoshi. Στη συνέχεια, μία πρόκληση που εκτοξεύτηκε από έναν ειδικό του Goju-Ryu στη σχολή του Funakoshi, ενθαρρύνθηκε από τον Yoshitaka, τον γιο του Δασκάλου. Σε μεγάλη ζημιά του Ohtsuka που θα τον αποδοκιμάσει την αρχή.

Το ντότζο «Shotokan»
Η κατασκευή του Shotokan ντότζο (του κτιρίου), άρχισε το 1953, για να ολοκληρωθεί την επόμενη χρονιά. Το ντότζο βρισκόταν στην συνοικία Meijuroko, στο Τόκιο. Τα χρήματα προήλθαν από έρανο που οργανώθηκε σε όλη τη χώρα. Στην αρχή, το Shotokan υποδείκνυε το κτίριο και όχι το στυλ. Το «Kan» υποδεικνύει τον τόπο, το ντότζο και το «Shoto» είναι το ψευδώνυμο με το οποίο ο Funakoshi έγραφε τα ποιήματά του (κατά λέξη το Shoto υποδεικνύει τον κυματισμό των πεύκων με τον άνεμο ή τον κυματισμό του ανέμου μέσα από τις πευκοβελόνες).
Ας θυμηθούμε ότι, αν ο Funakoshi επελέγη αντί του Motobu για να διαδώσει το Okinawa-Te στην Ιαπωνία, ο λόγος ήταν τα πνευματικά του προσόντα και η καλλιέργειά του. Αυτή η επιλογή θα αποδειχθεί συνετή, αφού το 1922, ο Funakoshi, με την πρώτη επίδειξή του, δεν αρκέστηκε στο να δείξει μόνο τεχνικές. Ήξερε επίσης να τις εξηγεί και να τις σχολιάζει, προς μεγάλη ικανοποίηση του ακροατηρίου του. Η πλειοψηφία των πιο γνωστών στις μέρες μας Ιαπώνων ειδημόνων, πέρασαν κάποια στιγμή από το Shotokan. Για παράδειγμα, ο Masutatsu Oyama, δημιουργός του Kyokushinkai, δούλεψε για ενάμισι χρόνο, γύρω στο 1938, στο ντότζο του Funakoshi. Ο Oyama έφυγε από εκεί, θεωρώντας το στυλ αναποτελεσματικό για τα γούστα του, διότι ο γιος του ιδρυτή, ο Yoshitaka, μόλις είχε νικηθεί από έναν ειδήμονα τού Goju-Ryu. Το Shotokan καταστράφηκε από τους βομβαρδισμούς των Αμερικάνων το 1944-1945 και ξανακτίστηκε μετά τον πόλεμο, χάρις σε μία τεράστια αλυσίδα αλληλεγγύης, που δημιουργήθηκε από τους μαθητές του Funakoshi.
Μέχρι τις χρονιές 1928-1930, ο Funakoshi δίδασκε Kosokun, Naifanchi, Wanshu, κ.λπ.. Στα πρώτα δύο έργα του, τα ονόματα των κάτα είναι στα Οκιναβέζικα. Μόνο το 1935, στο «Karate-do Kyohan», εμφανίζονται τα γιαπωνέζικα ονόματα, με λάθη ορισμένες φορές κατά την αντιγραφή. Τροποποιήσεις που προήλθαν, από την επιθυμία του να είναι πιο κατανοητό στο ιαπωνικό κοινό και από τις πιέσεις των πολιτικών συγκυριών, της δεκαετίας του τριάντα. Είναι κυρίως από αυτήν την εποχή, που ο Funakoshi αποσπάται όλο και περισσότερο από τη διδασκαλία, επιβλέποντας τα μαθήματα στα διάφορα ντότζο. Εμφανίζονται μικροδιαφωνίες με τον γιο του, του στυλ: «Ποιος σας έμαθε να κλείνετε τη γροθιά με αυτόν τον τρόπο; Είναι πολύ κακός». Και η απάντηση του ερωτηθέντος μαθητή: «Ο πατέρας μου…».

Οι περισσότεροι μεγάλοι γιαπωνέζοι δάσκαλοι της μεταπολεμικής περιόδου, πέρασαν από το Shotokan πριν να δημιουργήσουν τα δικά τους στυλ.
Η J.K.A. (Japan Karate Association) εμφανίζεται το 1949, ιδρύεται από τον Isao Obata, έναν από τους βασικούς μαθητές του Funakoshi. Αυτή εισάγει το Jiyu-Kumite στο πέρασμα των βαθμών το 1951, ενώ ο Δάσκαλος ζει. Ο Obata, διαφωνώντας με την πολιτική που προωθούν οι «νεαροί λύκοι», Nishiyama και Nakayama, παραιτείται της προεδρίας της J.K.A. το 1954. Ο Gichin Funakoshi πεθαίνει στις 26 Απριλίου 1957. Δύο μήνες μετά, γίνεται το πρώτο πρωτάθλημα της Ιαπωνίας ,το οποίο κερδίζει ο Hirokazu Kanazawa… Η εξέλιξη είναι πλέον αναπόφευκτη…

ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΤΕΥΧΟΣ:

«ΟΙ ΣΥΝΕΧΙΣΤΕΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΟΥ FUNAKOSHI»
(ο γιος του Gigo, το SHOTOKAI και ο Μ. NAKAYAMA).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
ΓΚΙΤΣΙΝ ΦΟΥΝΑΚΟΣΙ, «ΚΑΡΑΤΕ – ΝΤΟ ο δρόμος της ζωής μου». ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ 1997. Μετάφραση: Ανδρέας Λυμπερόπουλος

Randall G. Hassell, “SHOTOKAN KARATE: Its History and Evolution”. FOCUS PUBLICATIONS, St. Louis Missuri.

Γαλλικό περιοδικό «KARATE – BUSHIDO», ΤΕΎΧΟΣ 16, αφιέρωμα στο Καράτε.

Αναδημοσίευση από το τεύχος 7 του περιοδικού «Μονοπάτι του Πολεμιστή».